"Spotkania..."
Opactwo Cystersów - Szczyrzyc
W naszym XII "Spotkaniu...", które miało miejsce 20.09.2010 r. brały udział dzieci z Zespołu Szkół Specjalnych nr 6 oraz osoby z Warsztatów Terapii Zajęciowej Duszpasterskiego Stowarzyszenia Osób z Upośledzeniem Umysłowym w Krakowie. W sumie 84 osoby.
Tym razem gościliśmy w Opactwie Cystersów w Szczyrzycu, po którym oprowadzał nas brat Edward.
Kalendarium Opactwa:
- 1234 - założenie opactwa
- 1259 - najazd Tatarów na klasztor
- 1597 - wizytacja klasztoru przez kard. Radziwiłła
- 1607 - opat Stanisław Drohojewski podejmuje się dzieła zbudowania nowego klasztoru i przebudowy kościoła
- 1623 - napad zbójników na klasztor
- 1642 - bp Tomasz Oborski dokonuje konsekracji nowego kościoła
- 1705 - ograbienie klasztoru przez Szwedów
- 1765 - ogromny pożar niszczy klasztor i kościół
- 1794 - rząd Austrii nie dopuszcza do wyboru nowego opata
- 1868 - odkupienie przez Dzieduszyckich części zakonnych dóbr tak, że zakon mógł funkcjonować
- 1918 - papież Benedykt XV przywraca klasztorowi godność opactwa
- 1938 - ukoronowanie M.B. Szczyrzyckiej przez arcybiskupa Adama Stefana Sapiehę
- 1955 - likwidacja gimnazjum przyklasztornego
- 1983 - poświęcenie przez Ojca Świętego Jana Pawła II koron dla M.B. Szczyrzyckiej na Jasnej Górze
- 1984 - uroczystość nałożenia koron Matce Bożej.
Historia Opactwa Cystersów w Szczyrzycu liczy 750 lat. Jego fundatorem w 1234 roku był wojewoda krakowski Teodor Gryfita. Cystersom z Jędrzejowa ofiarował na Podtatrzu dobra ziemskie w celu ich skolonizowania. Zakonnicy przenieśli siedzibę opactwa z Ludźmierza do Szczyrzyca, co zapewne związane było z częstymi napadami Tatarów i zbójców na tych terenach, również na klasztory.
Kult Matki Bożej charakterystyczny dla cystersów stał się przyczyną rozpowszechnienia go w obrazie Matki Bożej Szczyrzyckiej.
Cystersi zamieniali dzikie tereny w uprawne pola, uregulowali biegi rzek, budowali mosty a ponadto kształcili młodzież w rzemiośle, zwłaszcza związanym z rolnictwem.
Obecnie mnisi prowadzą gospodarstwo rolne, w którym hodują jedyne w kraju stado krów rasy polskiej czerwonej. Poza pracą fizyczną zajmują się działalnością duszpasterską, archiwaliami i bibliotekarstwem. Dbają o zachowanie i przekazywanie następnym pokoleniom bogatego dziedzictwa kultury i sztuki, które od wieków nieprzerwanie gromadzą w klasztornych murach.
W okresie zaborów cystersi ze Szczyrzyca utracili ziemię, zakazane było przyjmowanie do nowicjatu, ale pozwolono im założyć elementarną czteroklasową szkołę dla dzieci wiejskich. Jej wychowankiem był Władysław Orkan - piewca Podhala.
Podczas okupacji hitlerowskiej w opactwie znalazło schronienie wielu uchodźców z różnych zakątków Polski. Prowadzono tajne nauczanie, które w 1945 roku przekształcone zostało w Prywatne Gimnazjum oo. Cystersów w Szczyrzycu, zamknięte przez władze w 1955 roku. Za szczególne męstwo w czasie II wojny światowej opactwo szczyrzyckie zostało odznaczone Krzyżem Virtuti Militari.
Zwiedzanie rozpoczęliśmy od Muzeum Klasztornego.
Najcenniejszą pamiątką jest znajdująca się w górnej sali XIX-wieczna kopia mapy świata powstałej w XIII wieku w Ebstorf, w klasztorze benedyktynów. Jest to jedyny egzemplarz w Polsce. Ukazuje ona świat jako okrągłą płaszczyznę z centrum w Jerozolimie i pokazuje, że świat jest pod opieką Chrystusa Ukrzyżowanego. Na mapie zaznaczony jest Mur Chiński, na kontynencie afrykańskim widoczna jest tylko Afryka Północna, bo tylko w takim zakresie była znana. Dobrze opisany jest Basen Morza Śródziemnego łącznie z wyspami. Między Odrą a Wisłą zaznaczona jest Polska.
Znajduje się tu również kolekcja monet od Władysława Jagiełły do 1918 roku, tarcza ozdobna z XVIII wieku, buzdygany, XIX wieczna litografia od Piasta Kołodzieja do Żółkiewskiego.
W gablotach wokół sali wyłożona jest:
- broń azjatycka: miecz - japońska katana, nóż harakiri,kris malajski,
- broń drzewcowa: cep bojowy,berdysz,spisa kozacka,
- broń sieczna zachodnio-europejska,
- broń egzotyczna,
- broń sieczna wschodnio-europejska,
- broń palna.
Są też elementy uzbrojenia, takie jak: szyszak, naplecznik, napierśnik, kusza XVIII wieczna.
W środku sali można zobaczyć wazy japońskie znajdujące się pomiędzy kolczugami z XVI wieku, kopię zbroi rycerskiej z XVI wieku i miecza obosiecznego, w gablotach bogaty zbiór minerałów, rud metali i skał, a nawet ząb mamuta.
Po wyjściu z sali na górnym korytarzu podziwialiśmy znajdujące się w gablotach monety i banknoty oraz obraz Opata Stanisława Kiełtyki, twórcy i organizatora muzeum, a także obraz Opata Huberta Kostrzańskiego, fundatora i restauratora obecnego budynku muzealnego
Na klatce schodowej znajduje się też kącik "Solidarności" oraz na półpiętrze przepiękna skrzynia z drewna.
Piętro niżej w sali środkowej znajduje się: figura Matki Bożej z XVI wieku, współcześnie wykonana figura opata czytającego psalmy z XVIII - wiecznego psałterza łacińskiego, "Psałterz Dawidowy" z XVIII wieku, oraz tłumaczenia Jana Kochanowskiego - starodruk drukowany po polsku czcionką gotycką. W zaszklonych szafach znajdują się ornaty i dalmatyki z XVII ,XVIII i XIX wieku a na szafach rzeźby ludowe Jędrzeja Wowry z Goszenia Górnego i Józefa Jamosa z Dębna Podhalańskiego. W gablotach na środku są pamiątki z cerkwi prawosławnych i medalierstwo (kolekcja liczy 55 medali).
Na samym dole znajduje się sala ludowa, a w niej kącik poświęcony historii browarnictwa klasztornego w Szczyrzycu z etykietami piwa szczyrzyckiego, pamiątki po Władysławie Orkanie - pisma autora, zdjęcia rodzinne oraz gablota ze strojami szczyrzyckimi i malowana na szkle legenda o Diablim Kamieniu.
Po wyjściu z muzeum udaliśmy się na spacer po ogrodzie klasztornym, a później do kościoła, w którym odsłonięto nam obraz Matki Boskiej Szczyrzyckiej.
Świątynia jest zbudowany w kształcie krzyża. Od wschodu prezbiterium jest zakończone półkolistą absydą. Ołtarz wielki pochodzi z 1642 roku i z tego czasu jest także obraz Wniebowziętej. Tabernakulum jest już XVIII - wieczne. Po bokach wielkiego ołtarza są dwie figury: św. Stanisława i św. Wojciecha. Stalle służące do modłów zakonnych są XIX -wieczne. Nad stallami dwa orły, a na posadzce lwy - to zabytki z dawnych stall z XVII wieku. Przy ołtarzu wielkim dobrze zachowana płyta nagrobna nakrywająca kryptę z epitafium opata Gerarda Pastoriusza z datą 1752 roku.
Obraz cudowny Matki Boskiej Szczyrzyckiej opiekunki opactwa umieszczony był w kaplicy bocznej, obecnie znajduje się w ołtarzu głównym. Obraz cudowny obrabowany został przez Szwedów w 1705 roku i ponownie przez Austriaków w roku 1794. Sukienki i korony nowe sprawił opat Benedykt Biros w 1939 roku, a nałożył je na obraz arcybiskup Stefan Sapieha - późniejszy kardynał.
Z okazji 750-lecia istnienia opactwa 19 sierpnia 1984 roku obraz cudowny otrzymał złote papieskie korony ufundowane przez opata Huberta Kostrzańskiego, poświęcił je Ojciec św. Jan Paweł II, a nałożył na obraz prymas Polski Józef Glemp.
W ramionach transeptu dwa ołtarze wyjątkowo piękne, w kształcie zwojów roślinnych, są rzadko spotykanym przykładem sztuki rokoko. Obok zakrystii stara renesansowa chrzcielnica i gotycki portal wiodący na krużganek. Podziwialiśmy również cztery konfesjonały rokokowe i takąż ambonę, nad którą jest postać św. Stanisława Biskupa i Piotrownia. Nad kościołem znajduje się pokryta miedzią smukła sygnaturka rokokowa.
W części klasztoru niedostępnej dla zwiedzających jest biblioteka, w której przechowywane są bezcenne dokumenty pergaminowe z pieczęciami, pisane ręcznie po łacinie. Są to dokumenty często z pieczęciami książąt i królów polskich oraz papieży. Najstarszym jest dokument z 1231 roku, wystawiony przez księżnę Grzymisławę i księcia krakowskiego Henryka, zatwierdzający darowiznę wsi Mogilany dla cystersów; dokument z 1243 roku - przywilej Bolesława Wstydliwego dla klasztoru szczyrzyckiego; dokument z 1238 roku kupna przez wojewodę krakowskiego Teodora wsi Krzyszowice od panów tych ziem - Lewosa i Krzyska , w obecności księcia Henryka, dokument z 1329 roku - przywilej papieża Jana XXII dla klasztoru szczyrzyckiego. Są też unikalne księgi rękopiśmienne. Były to księgi przepisywane przez mnichów cysterskich na ich własny użytek. Najstarsza z nich to Balbus Ioanes Catholikon z około 1460 roku, księga rękopiśmienna z połowy XV wieku - Crata Caritatis, Antiphonarium - najstarsza muzyczna księga rękopiśmienna w kolekcji klasztoru szczyrzyckiego z XIII/XIV wieku, Inkunabuł z 1482 roku - Psalterium, Lat, cum conticis et hymnis.
Unikalna jest kolekcja pisanych muzykaliów, a tworzą ją antyfonarze, graduały, koncjonały, psałterze i brewiarze. Rękopisy te posiadają wielką wartość, są bowiem świadectwem wysokiej kultury muzycznej wywodzącej się od średniowiecznych cystersów. Następne pozycje z archiwaliów to inkunabuły - czyli księgi drukowane do 1500 roku - a wśród nich Margarita Davidica, seu Expositio Psalmorum wydany w 1475 roku.
Po wyjściu z kościoła , mocno już zmęczeni , udaliśmy się z przyjemnością do pizzerii Familia na posiłek i odpoczynek.
Właściciel pizzerii Pan Krzysztof przyjął nas bardzo serdecznie, a obsługa była bardzo miła. Jedliśmy wspaniałą pizzę i popijaliśmy sokiem lub kawą. Były nawet lody.
Po dłuższym odpoczynku ruszyliśmy w dalszą drogę. Trzy kilometry od Szczyrzyca w Krzesławicach znajduje się osobliwy Diabli Kamień. W 750-letnią historię Szczyrzyca wpisana jest dość przewrotna legenda o tym, jak klasztor w Szczyrzycu powstał.
Oto ona:
"Wracał nad ranem raz grajek z wesela. Napotkał diabła na drodze.
-Graj grajku - diabeł powiada - a ja ci złotem sypał będę.
Grał grajek na basetli, grał, a diabeł tańcował i sypał złotem wkoło.
Zarzucił grajek wór ciężki złota na plecy. Chciał nieść do domu, ale żona mu nie uwierzy, że on za samo granie tyle złota dostał. Powie, że diabłu duszę zaprzedał.
Więc poszedł grajek ścieżką pod górę, a za to diabelskie złoto klasztor w Szczyrzycu wybudowano.
Tymczasem diabeł wrócił na Łysą Polanę.
-Coś ty zrobił, diable! - zawołała czarownica. - To miast kusić, tyś złoto na klasztor dał?!
- Nie martw się czarownico, coś ja zaradzę - rzekł diabeł. - Kamień na klasztor zrzucę.
Leci, leci diabeł z kamieniem, a za nim czarownica na miotle. Zwiedzieli się o tym bracia w Szczyrzycu, uklękli wkoło i modlą się. A Matka Boska sprawiła, że kamień stawał się coraz cięższy. Leci diabeł, leci, już ledwo kamień trzyma, już nie da rady dłużej, kamień ciąży mu coraz bardziej..
Upuścił... trzy kilometry przed klasztorem..."
Diabli Kamień leży do dziś. W czasach pogańskich był miejscem kultu. Jest to głaz o długości około 55 m, szerokości 8-12 m i wysokości ok. 25 m. Widać nawet odciśnięte w nim olbrzymie czarcie kopyto. U jego podnóża znajduje się kapliczka i opuszczona pustelnia. Ostatni pustelnik mieszkał w niej do 1992 roku.
Wracamy już do domu. Usłyszeliśmy dużo ciekawych rzeczy, poznaliśmy historię Szczyrzyca i opactwa, zobaczyliśmy olbrzymi głaz rzucony przez diabła i wróciliśmy bogatsi w wiedzę o tym przepięknym zakątku Małopolski.
Do zobaczenia na następnym "Spotkaniu...".
Helena Grzywacz
Dziękujemy serdecznie naszemu sponsorowi - Zakładom Kablowym "BITNER" w Trzyciążu.
Relacja fotograficzna - Helena Grzywacz
Relacja fotograficzna - Stanisław Adach
Niepełnosprawność i góry
Kalendarz imprez
