"Poznajemy Kraków i okolice"
Podgórze
18 października 2014 r.
Program:
- Rynek Podgórski
- Teren dawnego getta
- Plac Bohaterów Getta
- Figura Boga Ojca
- Stary Cmentarz Podgórski
Miasto Podgórze
Podgórze – jedna z wielu dzielnic Krakowa, zwykle postrzegana jako zaniedbana, szara i peryferyjna część miasta – to intrygujący, pełen różnorodnych walorów obszar, o ciekawych historycznych korzeniach i własnej tożsamości.
26 lutego 1784 roku cesarz Józef II nadał prawa miejskie królewskiemu miastu Podgórzu. Natomiast 4 lipca 1915 roku na III Moście podali sobie dłonie prezydent Krakowa, Juliusz Leo oraz burmistrz Podgórza, Franciszek Maryewski, w sposób symboliczny pieczętując złączenie obu sąsiadujących ze sobą miast.
Podmokłe tereny, narażone na częste powodzie, nie sprzyjały uprawie roli, dlatego też rozwinęła się tutaj działalność przemysłowa, przede wszystkim taka, jak produkcja materiałów budowlanych, kamieniołomy wapienia, młyny do mielenia gipsu. Działalności tej sprzyjały gleby bogate w glinę, iły i piaski.
Najbardziej znanym przedsiębiorstwem była cegielnia miasta Kazimierza, pomiędzy Zabłociem a Płaszowem. Ważnym procesem dla Podgórza drugiej połowy XIX wieku był rozwój przemysłu. Pozostawał on w związku z rozbudową fortyfikacji Twierdzy Kraków i towarzyszącą jej budową linii kolejowej prowadzącej na wschód, w stronę Dębicy i dalej do Lwowa.
Na granicy Podgórza i Łagiewnik znany przedsiębiorca Piotr Steinkeller wybudował cegielnię, fabrykę naczyń glinianych oraz młyny do mielenia gipsu.
W 1888 roku Bernard Liban założył niewielką cementownię w Bonarce, a w latach 1901-1906 wybudował Pierwszą Galicyjską Fabrykę Sody Amoniakalnej (późniejszy „Solvay”).
W 1906 roku Bernard i Władysław Libanowie uruchomili w Borku Fałęckim, niedaleko Podgórza Fabrykę Produktów Chemicznych.
W latach 80-tych XIX wieku miasto wzbogaciło się o nową stację kolejową, rozpoczęto budowę nowego mostu na Wiśle, III Mostu (Mostu Krakusa).
W 1900 roku rozpoczęła przy ul. Nadwiślańskiej działalność elektrownia miejska. Tym samym miasto zyskało elektryczne oświetlenie, które jeszcze przez kilka lat nie było dostępne w sąsiednim Krakowie.
Przed wybuchem I wojny światowej wzniesiono oba najważniejsze kościoły podgórskie: św. Józefa przy Rynku Podgórskim i Matki Boskiej Nieustającej Pomocy przy klasztorze o.o. Redemptorystów.
W 1892 roku otwarto w Podgórzu gimnazjum państwowe, które ukończyło wielu znanych absolwentów, z Julianem Aleksandrowiczem, Tadeuszem Peiperem i Mieczysławem Jasturnem na czele.
Nieopodal budynku podgórskiego gimnazjum i kościoła św. Józefa, w miejscu wyeksploatowanego kamieniołomu na Krzemionkach, Wojciech Bednarski założył park krajobrazowy, który cieszył się dużą popularnością wśród mieszkańców Podgórza.
Dzisiejszy spacer rozpoczął się w Rynku Podgórskim, gdzie oglądaliśmy:
Ratusz – wybudowany w latach 1844-54. Okazała fasada w stylu historyzmu z elementami neobaroku dominuje nad wschodnią pierzeją.
Po prawej stronie wejścia głównego znajdowała się tablica upamiętniająca wymarsz z Podgórza oddziału legionistów pod dowództwem Kazimierza Piątka ps. „Herwin”, pierwszego plutonowego 1.Kompanii Kadrowej Legionów. Tablicę wmurowano w okresie międzywojennym, została zdjęta przez Niemców w 1943 roku.
W roku 1997na swoje prawowite miejsce , w zwieńczeniu od strony rynku, powrócił herb Podgórza. Wcześniej był on zastąpiony godłem państwowym. Obecnie w budynku znajduje się Wydział Architektury Urzędu Miasta Krakowa.
Kościół parafialny pw. św. Józefa – pełniący zaszczytną funkcję głównej świątyni podgórskiej parafii. Został wybudowany w latach 1905-1909 wg projektu Jana Sasa-Zubrzyckiego – wybitnego architekta, teoretyka architektury i konserwatora sztuki.
Był bardzo popularnym architektem sakralnym na początku XX wieku; wzniósł ponad 80 kościołów w stylu historyzmu i stworzył wiele interesujących projektów. Zmarł we Lwowie w 1935 roku, pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim.
Kościół to ceglana, trójnawowa bazylika z ambitem (obejściem) obejmującym proste prezbiterium, transeptem (tj. nawą poprzeczną), wieńcem kaplic, trzema potężnymi wieżami. Forma architektoniczna, smukłość, monumentalność świątyni spotęgowane są przez usytuowanie jej na kilkustopniowym tarasie oraz bogactwo dekoracji kamieniarskiej.
Getto – żydowska dzielnica mieszkaniowa została utworzona na prawym brzegu Wisły zarządzeniem gubernatora Generalnej Guberni Ottona Wachtera z dnia 3 marca 1941 roku.
Na Placu Bohaterów Getta , dawniej Placu Zgody, pod nr 6 miała lokal Żydowska Organizacja Bojowa. Na ścianie frontowej budynku znajduje się tablica pamiątkowa.
Przy Placu Zgody 18 funkcjonowała jedyna apteka w getcie, prowadzona przez polskiego farmaceutę Tadeusza Pankiewicza. Dziś jest to Muzeum Pamięci Narodowej.
Przy ul. Józefińskiej, jednej z głównych ulic getta pod nr 14 był szpital żydowski, zaś pod 10 znajdowała się ekspozytura niemieckiego urzędu pracy (Arbeitsamt).
W pobliżu znajdowały się dwa zakłady zatrudniające żydowskich pracowników, szyjące mundury dla wojska – zakład Juliusa Madritscha oraz Optima.
Na ul. Lwowskiej między numerami 25 a 29 zachował się fragment muru otaczającego getto. Możemy na nim przeczytać tablicę pamiątkową w języku polskim i hebrajskim:
„Tu żyli, cierpieli i ginęli z rąk hitlerowskich oprawców, stąd wiodła ich ostatnia droga do obozów zagłady”.
Tą ulicą, podczas likwidacji getta w marcu 1943 roku szły kolumnu Żydów do obozu w Płaszowie. Drugi zachowany fragment murów znajduje się przy ul. Limanowskiego 62.
Figura Boga Ojca - znajduje się przy skrzyżowanie ulic Limanowskiego i Powstańców Wielkopolskich, przed Starym Cmentarzem Podgórskim. Wyznaczała ona niegdyś granicę miasta. Jest unikalna ze względu na unikalną w rzeźbie i malarstwie postać Boga Ojca. Upamiętnia miejsce męczeństwa Polaków rozstrzelanych przez Niemców 20.09.1943r.
Stary Cmentarz Podgórski – miejsce spoczynku artystów, bohaterów narodowych, zasłużonych obywateli, pionierów przemysłu i handlu.
Najstarszy cmentarz komunalny na terenie obecnego Krakowa przez ponad sto lat był główną nekropolią Wolnego Królewskiego Miasta podgórza.
Stary Cmentarz Podgórski został założony wkrótce po powstaniu miasta Podgórza (najpewniej pomiędzy 1786 i 1792). Kilkakrotnie powiększany zajmował powierzchnię półtora hektara.
Spoczęło no nim wiele osób na trwale wpisanych w historię i kulturę Polski: Edward Dembowski - przywódca Powstania Krakowskiego z 1848 roku, Wojciech Bednarski - nauczyciel i społecznik, twórca parku nazwanego jego imieniem, Jordan Stoyowski - tłumacz uważany za twórcę polskiego języka prawniczego, Wojciech Eljasz-Radzikowski, malarz religijny oraz jego syn Władysław, znany rzeźbiarz, autor m.in. rzeźby orła na Bramie Floriańskiej. W nieznanym miejscu pochowany jest Aleksander Kotsis, malarz pejzaży i scen z życia ludu krakowskiego i podhalańskiego.
W najdalszej części cmentarza znajdują się grobowce honorowych obywateli i prezydentów Podgórza: Emila Serkowskiego, Ferdynanda Seeling-de-Sauenfelsa, Józefa Chrystiana Zolla.
W czasach II wojny światowej oraz w latach 1970 został zmniejszony, do dziś przetrwała tylko jego niewielka część.
I tutaj zakończyliśmy nasz kolejny spacer po Podgórzu.
Helena Grzywacz
Spacer prowadził: Bogdan Müller
Relacja fotograficzna - Monika Topór
