Park krajobrazowy – wielkoobszarowa forma ochrony przyrody tworzona ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne, kulturowe oraz krajobrazowe w celu ich zachowania i popularyzacji w warunkach zrównoważonego rozwoju. Posiadają niższy status ochronny niż parki narodowe i należą do kategorii V Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody.

W Polsce w 2013 roku znajdowały się 122 parki krajobrazowe o łącznej powierzchni 2,61 mln ha, co stanowi 8,4% powierzchni Polski. Najwięcej parków występuje w woj. lubelskim, a najmniej w woj. opolskim i podlaskim.

Ochrona krajobrazowa, forma ochrony części terenu parku narodowego lub rezerwatu przyrody, polegająca na zachowaniu cech charakterystycznych danego krajobrazu, dopuszczająca ograniczone użytkowanie gospodarcze terenu poprzez prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony i użytkowanie terenów służących obsłudze realizacji celów ochronnych terenu, a także ruch turystyczny. Przy gospodarczym wykorzystaniu takiego terenu nie obowiązują zakazy obowiązujące normalnie w parku lub rezerwacie.

Stopień inwestycji winien być tu zróżnicowany w zależności od stopnia odkształcenia środowiska, generalną zasadą jest wspomaganie i właściwe ukierunkowanie procesów odtworzeniowych. W strefie ochronnej ruch turystyczny (pieszy, rowerowy a także wykorzystanie szlaków wodnych) prowadzony jest wyłącznie po wyznaczonych szlakach turystycznych wraz z zagospodarowaniem miejsc odpoczynku oraz obsługi tego ruchu w określonych punktach.

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki:

• fauna
• flora
• twory przyrody nieożywionej

Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony. Rezerwaty zalicza się do rezerwatowych (obszarowych) form ochrony przyrody.

Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce

• rezerwat faunistyczny,
• rezerwat florystyczny,
• rezerwat leśny,
• rezerwat krajobrazowy,
• rezerwat torfowiskowy,
• rezerwat łąkowy,
• rezerwat wodny,
• rezerwat przyrody nieożywionej,
• rezerwat stepowy,
• rezerwat słonoroślowy

Na terenie województwa małopolskiego znajduje się 85 rezerwatów przyrody (stan na 31.12.2012 rok)

Pomniki przyrody

To pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu.

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody ustanowienie lub zniesienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy, po uzgodnieniu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.

Na terenie województwa małopolskiego znajdują się 2236 pomników przyrody (stan na 1 stycznia 2015 r.).

Stanowisko dokumentacyjne jest to forma ochrony przyrody nieożywionej obejmująca miejsca ważne pod względem naukowym i dydaktycznym. Najczęściej chroni ona specyficzne formacje i profile geologiczne, twory mineralne, warstwy zawierające nagromadzenia skamieniałości, miejsca, z których pochodzą nowo odkryte gatunki fauny lub flory kopalnej, jaskinie i schroniska podskalne oraz wyrobiska powierzchniowe i podziemne.

Stanowiska dokumentacyjne często mogą być miejscami zupełnie nie niewyróżniającymi się na powierzchni ziemi lecz muszą być oznakowane tablicami. Sankcjom prawnym podlega tam jakiekolwiek niszczenie lub przekształcanie chronionego obiektu. Nie można też w żaden sposób ingerować w glebę, wydobywać minerałów, torfu ani skamieniałości. Ochroną na stanowiskach dokumentacyjnych objęta jest cała fauna i flora.

Stanowiska dokumentacyjne należą do obiektowych, czyli indywidualnych form ochrony przyrody.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Działalność na terenach objętych tą formą ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla nich planu zagospodarowania przestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodników i historyków. Nie jest wykluczone prowadzenie działalności gospodarczej pod warunkiem, że nie spowoduje ona utraty chronionych wartości.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe zalicza się do obiektowych, czyli indywidualnych form ochrony przyrody. Często objęte nią są zabytkowe (choć niekoniecznie) budowle, np. pałacyki, dworki, kościoły wraz z towarzyszącą im przyrodą, np. zespoły pałacowo-parkowe.

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.

Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym, o dużym znaczeniu dla zachowania unikatowych zasobów genowych. Z reguły nie mogły one zostać objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i mniejszą rangę walorów przyrodniczych.

Użytki ekologiczne należą do obiektowych, czyli indywidualnych form ochrony przyrody.

Parki Krajobrazowe województwa małopolskiego

1. Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy
Utwo- rzony	Obszar km2	Rezer- waty	Uwagi
1981	65,02	4	Park krajobrazowy znajdujący się na terenie województwa małopolskiego. Obejmuje fragment doliny Wisły pomiędzy Krakowem a Ściejowicami i był częścią Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. W obrębie Parku znajdują się trzy ważne kompleksy leśne: Lasek Wolski, drzewostany w okolicach Tyńca i Czernichowa. Nazwa parku wywodzi się od dwóch klasztorów położonych na terenie parku: Klasztoru Ojców Kamedułów na Bielanach oraz Opactwa Ojców Benedyktynów w Tyńcu. Rezerwaty: Bielańskie Skałki – rezerwat ścisły, Panieńskie Skały – częściowy rezerwat krajobrazowy, Skałki Przegorzalskie – rezerwat florystyczny, Skołczanka – rezerwat faunistyczny (stepowy). Na terenie Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego znajdują się 63 pomniki przyrody,
2. Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajociemnobrazowy
1995	176,3	2	Leży w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego, na Pogórzu Rożnowskim i Pogórzu Ciężkowickim. Położony jest w widłach rzek Białej Tarnowskiej i Dunajca obejmując najcenniejsze pod względem przyrodniczym, krajociemnobrazowym i kulturowym fragmenty zachodniej części Pogórza Ciężkowickiego. Do największych walorów tego obszaru zaliczyć można interesującą budowę geologiczną oraz występowanie wielu cennych zbiorowisk roślinnych. Na uwagę zasługują liczne na tym terenie ostańce skalne, chronione dodatkowo jako rezerwaty przyrody lub pomniki przyrody. Rezerwaty: Skamieniałe Miasto – zgrupowanie form skalnych w Ciężkowicach, Diable Skały – formy skalne w rejonie Bukowca, Pomniki przyrody: „Wieprzek” w Siekierczynie i jar „Wodospad” w Ciężkowicach.
3. Dłubniański Park Krajociemnobrazowy
1981	109,37	2	Park krajociemnobrazowy położony na granicy Wyżyny Krakowskiej i Wyżyny Miechowskiej. Jest najbardziej na wschód wysuniętym ze wszystkich Jurajskich Parków Krajociemnobrazowych, na terenie 6 gmin położonych wzdłuż rzeki Dłubni, będącej osią parku. Szeroka, urodzajna dolina tej rzeki od najdawniejszych wieków stanowiła obszar osiedlania się człowieka. Dłubnia, wraz ze swymi dopływami, zasilana jest z licznych źródeł, głównie w swoim górnym i środkowym biegu. Początek rzece dają źródła szczelinowe w Jangrocie i Trzyciążu, jednak wypływy najpiękniejsze (źródła pulsujące) i najbardziej wydajne znajdują się w Imbramowicach, Ściborzycach i Sieciechowicach. Są to obiekty wyjątkowo cenne przyrodniczo i krajobrazowo, objęte ochroną prawną jako pomniki przyrody. Na terenie parku, oprócz licznych pomników przyrody, znajdują się również cenne zabytki architektury, wśród których dominują kościoły i zespoły dworsko-parkowe. Rezerwaty: Ostrysz - rezerwat leśno - krajociemnobrazowy położony w okolicach Glanowa. Ochronie podlegałby tam fragment lasu łęgowego, płaty ciepłej buczyny oraz zręby skalne z roślinnością kserotermiczną. Jodłowy Trzyciąż - rezerwat leśny, częściowy, położony w okolicach Zagórowej. Ochronie podlegałby drzewostan mieszany z dużym udziałem jodły jako gatunku godnego szczególnej ochrony na obszarze Wyżyny Krakowskiej. W Dłubniańskim Parku Krajociemnobrazowym występuje 28 pomników przyrody m.in. stara aleja kasztanowców białych w Minodze, drzewa w zabytkowym parku dworskim w Młodziejowicach i Tarnawie, źródło "Jordan" w Ściborzycach i źródło Dłubni.
4. Park Krajociemnobrazowy Dolinki Krakowskie
1980	19 737	5	Całość znajduje się w województwie małopolskim. Składa się z jarowych dolin położonych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Ściślej zajmuje obszar Wyżyny Olkuskiej i ciągnie się aż do Rowu Krzeszowickiego. Należy do Zespołu Jurajskich Parków Krajociemnobrazowych. Usłany jest potokami i licznymi dolinami z formami rzeźby krasowej. Dolinki: Dolina Kluczwody – rezerwat Zamkowe Skały; pozostałości zamku rycerskiego z XIV wieku Dolina Bolechowicka – skalna brama; krasowe źródło – pomnik przyrody Dolina Kobylańska (Karniowicka) – skałki: Dzwon, Okręt, Zjazdowa Turnia, Bodzio, Wzgórze Dumań Dolina Będkowska – Jaskinia Nietoperzowa (Jerzmanowice); liczne skałki, wodospad Szum Dolina Szklarki – wywierzysko krasowe – źródło Pióro Dolina Racławki – rezerwat o pow. 473 ha z siecią ścieżek przyrodniczych Dolina Eliaszówki – otaczająca klasztor Karmelitów Bosych w Czernej Dolina Czubrówki Dolina Dzwonek Dolina Kamienic Rezerwaty: Dolina Kluczwody Wąwóz Bolechowicki Dolina Szklarki Dolina Racławki Dolina Eliaszówki Góra Stołowa im. Ryszarda Malika Wśród 89 pomników przyrody znajdujących się w PK Dolinki Krakowskie przeważają pomniki przyrody nieożywionej w tym jaskinie (J. Nietoperzowa, J. Wierzchowska Górna), ostańce i źródła (Będkówki, Sztoły i Kobylanki). Ponadto na uwagę zasługuje starodrzew wokół kościoła w Racławicach i stara aleja bukowa przy klasztorze w Czernej.
5. Park Krajociemnobrazowy Pasma Brzanki
1995	152,78	4	Leży we wschodniej części województwa małopolskiego oraz zachodniej części województwa podkarpackiego, w obszarze Pogórza Karpackiego. Obejmuje wschodnią część Pogórza Ciężkowickiego, między dolinami Białej i Wisłoki. Park położony jest na terenie zewnętrznych Karpat Fliszowych, w obrębie płaszczowiny śląskiej. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona. Charakterystyczne są tutaj znaczne spadki terenu oraz głęboko wcięte doliny potoków. W obrębie najwyższych partii Parku przeważają utwory kredowe (zlepieńce, piaskowce, łupki, margle). Na szczególną uwagę zasługuje fałd Brzanka - Liwocz. Rezerwaty: Ostry Kamień Góra Liwecka Liwocz Nagórze Pomniki przyrody: "Skałka" w Burzynie w gminie Tuchów, mająca kształt ambony i zbudowana z piaskowców. "Ostry Kamień" w Żurowej w gminie Szerzyny, mający postać grzędy skalnej zbudowanej z piaskowca istebniańskiego.
6. Popradzki Park Krajociemnobrazowy
1987	542,12	13	Popradzki Park Krajociemnobrazowy znajduje się w Karpatach Zachodnich, na terenie Beskidu Sądeckiego, gdzie zajmuje górne partie pasm Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej wraz z położoną pomiędzy nimi przełomową dolinę Popradu; obejmuje także położoną w granicach Polski część Gór Czerchowskich. Jest jednym z największych parków tego rodzaju w Polsce. Oprócz przyrody ożywionej występują tu wody mineralne (20% zasobów Polski), skałki (np. Diabelski Kamień na stoku Jaworzyny Krynickiej), czy jaskinie (np. Bania w Radziejowej). Najwyższą górą tego parku jest Radziejowa o wysokości 1262 m n.p.m. Rezerwaty leśne: Barnowiec Baniska Las Lipowy Obrożyska koło Muszyny Łabowiec Uhryń Nad Kotelniczym Potokiem Im. Prof. Czai w Łosiach, Pusta Wielka Kłodne nad Dunajem Hajnik Wierchomla Lembarczek Żebracze Rezerwat o znaczeniu historyczno-krajociemnobrazowym: Okopy Konfederatów Barskich Pomniki przyrody: Najstarszymi i jednymi z najciekawszych drzew pomnikowych są: lipa przy kościele w Tyliczu, aleja lipowo-klonowa w Krościenku, oraz dąb szypułkowy w Barcicach Górnych. Wśród pomników przyrody nieożywionej objętych obecnie na terenie Parku ochroną prawną do najciekawszych należy zaliczyć: Staw „Czarna Młaka” koło Powroźnika „Głęboki Jar” w Rytrze - Rzyczanowie „Wierch nad Kamieniem” w Barnowcu „Mofeta im. Prof. Henryka Świdzińskiego” w Złockiem k. Muszyny Obecnie na terenie Parku znajduje się 160 obiektów posiadających statut pomników przyrody.
7. Rudniański Park Krajociemnobrazowy
1981	5813,9	2	Park krajociemnobrazowy w województwie małopolskim na terenie gmin: Alwernia, Babice, Czernichów, Krzeszowice; w południowej części Garbu Tenczyńskiego. Obejmuje on następujące kompleksy leśne: Las Orlej, Czarny Las oraz drzewostany pomiędzy Kamieniem a Kwaczałą, a także fragment malowniczej doliny potoku Rudno, od której pochodzi nazwa parku. Rezerwaty: Dolina Potoku Rudno – rezerwat leśno-krajociemnobrazowy, obejmuje fragment dobrze zachowanego łęgu olszowego oraz stanowiska geologiczne dawnego kamieniołomu porfirów. Kajasówka – rezerwat przyrody nieożywionej, ochronie podlega unikatowy zrąb tektoniczny pokryty roślinnością kserotermiczną. Wśród pomników przyrody na terenie parku warto wymienić: drzewa w parku dworskim w Porębie Żegoty drzewa przy klasztorze Bernardynów w Alwerni Skałki Gaudynowskie w miejscowości Brodła skałki wraz z kamieniołomem w Rusocicach Na terenie parku znajduje się 31 pomników przyrody.
8. Tenczyński Park Krajociemnobrazowy
1980	136,58	5	Park położony na zachód od Krakowa w województwie małopolskim. Obejmuje pasmo Grzbietu Tenczyńskiego oraz częściowo Rów Krzeszowicki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Krajobraz jest bardzo zróżnicowany. Znajdują się tu m.in. liczne ostańce, wapienie górnojurajskie podlegające procesom krasowym, niewielkie jaskinie i paleozoiczne twarde skały pochodzenia wulkanicznego. Występują tu także tereny bagienne. Część obszaru przykryta jest warstwą lessu. Rezerwaty: Bukowica Dolina Mnikowska Lipowiec Skała Kmity Zimny Dół Na terenie parku znajduje się 47 pomników przyrody. Do najciekawszych należą: zadrzewienie parkowe przy dworze w Aleksandrowicach źródło Brzoskwinki źródło Sanki skałka "Nad Jackiem"
9. Wiśnicko-Lipnicki Park Krajociemnobrazowy
1997	143,11	3	Leży w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego, na Pogórzu Wiśnickim. Celem utworzenia parku była ochrona wyróżniającego się krajobrazu przyrodniczego i unikalnego krajobrazu kulturowego. Na terenie parku występują bardzo różnorodne obszary o unikatowych walorach krajociemnobrazowych. Oprócz wzgórz, których wysokość przekracza 500 m n.p.m. występują niewielkie i płaskie wzgórza, głębokie doliny rzeczne, strome jary potoków, obszary pól uprawnych, lasy, łaski i torfowiska. Na wzgórzach leśnych występują liczne ostańce skalne, często posiadające kształt grzyba. Różnorodność rzeźby terenu Pogórza Wiśnickiego na tym obszarze pociąga za sobą różnorodność występujących tu ekosystemów i bogactwo gatunków roślin oraz zwierząt. Bogaty jest też dorobek kultury materialnej tego regionu. Rezerwaty: „Kamień Grzyb” Pomnik przyrody nieożywionej „Skałki w Chronowie” Pomnik przyrody nieożywionej „Kamienie Brodzińskiego”
10. Park Krajociemnobrazowy Orlich Gniazd
1980	śląskie 479,65 małopolskie 128,422	12	Park położony na terenie województwa śląskiego i małopolskiego, rozciągnięty od Częstochowy po Olkusz i Dąbrowę Górniczą. Pierwszoplanową formą krajobrazu Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd stanowiącą również jeden z elementów rzeźby krasowej są licznie występujące tu ostańce wapienne zwane inaczej mogotami. Najbardziej charakterystycznymi elementami krajobrazu tego terenu jest mozaika wierzchowin wapiennych, urozmaiconych pasmami skałek oraz rozcinających je, pozbawionych wody dolin krasowych. Na terenie parku utworzono 11 rezerwatów: Michałowiec Góra Chełm Ruskie Góry Smoleń Góra Zborów Ostrężnik Parkowe Bukowa Kępa Kaliszak Sokole Góry Zielona Góra Na uwagę zasługuje około 80 pomników przyrody, m.in.: grupy drzew i pojedyncze drzewa, aleje, wzgórza ostańcowe, ostańce skalne.
11. Park Krajociemnobrazowy Beskidu Małego
1998	257,70	3	Położony na pograniczu województw małopolskiego i śląskiego. Znajdują się tu dwie grupy górskie Beskidu Małego oddzielone doliną Soły. W znajdującym się we wschodniej części Beskidzie Andrychowskim najwyższym szczytem jest Łamana Skała (929 m n.p.m.). Na zachodzie znajduje się pasmo Magurki Wilkowickiej ze szczytem Czupel (933 m n.p.m.) Utworzone zostały 22 pomniki przyrody nieożywionej. Rezerwaty: „Szeroka" „Buczyna na Zasolnicy" „Madohora" Utworzone zostały 22 pomniki przyrody nieożywionej.

Źrodło: http://pl.wikipedia.org